| Prawo autorskie - a Ty pracujesz czy tworzysz? |
| Autor: Iga Bałos | |
|
Słowo "utwór" niemalże automatycznie kojarzone jest z działalnością artystyczną. Tymczasem nie raz zdarza się, że w ramach stosunku pracy bądź umowy o dzieło powstają utwory, których ochrona nie jest należycie egzekwowana. Ich twórca po prostu nie jest świadomy, że wytwór jego pracy stanowi przedmiot ochrony Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Świadomość o tym, co podlega ochronie i jakie w związku z tym przysługują prawa, być może pozwoli ci na uzyskanie w ramach tej samej umowy o pracę dodatkowych, a od dawna należnych, korzyści. Utwór może być całkiem pozbawiony piętna artyzmu. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2006 r. ( I CK 281/05 ) za utwór uznał "urządzenie do odczytu kalorii i cholesterolu w kształcie tarczy z barwnym nadrukiem, podzielonej na odrębne pola z wpisanymi w nie nazwami produktów żywnościowych oraz ze służącym do odczytu okienkiem". Jeśli odpowiesz twierdząco na dwa poniższe pytania, gratulacje! Stworzyłeś utwór. 1) Czy wytwór twojej pracy to przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze? Aby móc odpowiedzieć na to pytanie, trzeba kierować się kryteriami indywidualności i oryginalności. O indywidualności rozstrzyga istnienie osobistego charakteru utworu. Musi on być ukształtowany osobistym działaniem twórcy. Zapewni to niepowtarzalność i swoistą jednorazowość, w znaczeniu wyraźnego odróżnienia od efektów pracy innych osób. Kryterium oryginalności będzie spełnione, jeśli powstanie nowy wytwór myśli ludzkiej. Owa nowość może być ograniczona jedynie do sfery przekonania autora. Jeśli okaże się, że podobny lub niemalże identyczny utwór już powstał , nie wpłynie to w tym przypadku na istnienie przedmiotu objętego ochroną. Dokonując pewnej generalizacji, od której wyjątki będą przedstawione poniżej, powstanie utworu wyklucza postępowanie zgodnie z powszechnie przyjętymi normami np. technicznymi, bądź standardowymi procedurami dla działalności danego typu. Jest to powodowane dużym prawdopodobieństwem, iż osoby o zbliżonym poziomie wiedzy i umiejętnościach, otrzymałyby bardzo podobne efekty. Z reguły nie będą stanowiły więc utworu instrukcje jak opuścić bezpiecznie budynek na wypadek pożaru, biznes plany, spisy treści. Może się jednak zdarzyć, że powyższe wytwory pracy zostaną uznane jednak za przedmioty prawa autorskiego ze względu na szczególny sposób ujęcia, przedstawienia i opracowania standardowych treści. Jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2006 r. (I CK 281/05), "utworem może być nawet kompilacja wykorzystująca dane powszechnie dostępne pod warunkiem, że ich wybór, segregacja, sposób przedstawienia ma znamiona oryginalności". Pozwoliło to na objęcie ochroną prawa autorskiego wspomnianego już urządzenia do odczytu kalorii i cholesterolu. 2) Czy doszło do ustalenia utworu? Zwróć uwagę, ustalenia a nie (!) utrwalenia. Polski ustawodawca zrezygnował z zasady, obowiązującej w anglosaskiej kulturze prawnej. Tam wymagane jest, by utwór został utrwalony na dowolnym, ale fizycznym nośniku (papier, płyta etc.). Przez ustalenie należy rozumieć uzewnętrznienie utworu w taki sposób, by mógł ona zostać odebrany przez osobę inną niż twórca. Jest to konieczne, bo tylko wówczas można w ogóle zastanawiać się, czy mamy do czynienia z tworem, który będzie podlegać ochronie. Sam pomysł, nawet najbardziej błyskotliwy, nie może nią zostać objęty. Ustalenie nie musi mieć postaci trwałej, co ma miejsce w przypadku utrwalenia na nośniku. W Stanach Zjednoczonych chroniony jest wiersz spisany na kartce a w Polsce wystarczy, żeby został on publicznie wygłoszony. Na istnienie utworu nie ma natomiast wpływu:
Polskie prawo nie uzależnia ochrony od zarejestrowania utworu. W stanach Zjednoczonych istnieje wymóg dokonania czynności formalnych w Library of Congress. Dopiero wówczas twórcy przysługują prawa do utworu. Wiąże się to z ponoszeniem różnych opłat, których uiszczenia nie wymagają przepisy polskiej ustawy. Być może jesteś twórcą któregoś z wymienionych w ustawie utworów. Jest to jedynie przykładowe wyliczenie. Dzięki niemu nie musisz badać każdorazowo, czy efekt twojej pracy spełnia podane kryteria. W szczególności, zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
Nie są natomiast, zgodnie z art. 1 ust. 2[1] ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Ze względu na szczególne znaczenie i chęć zapewnienia swobodnego dostępu opinii publicznej, zgodnie z art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ochroną nie są objęte także:
Jeśli jesteś posłem i miałeś czynny wkład w powstaniu aktu normatywnego, nie dostaniesz wynagrodzenia w związku z wykorzystywaniem go przez inne osoby. To samo dotyczy osób pracujących w PAP przy formułowaniu krótkich informacji prasowych. Nie oznacza to jednak, że wymienione powyżej materiały mogą być dowolnie zwielokrotniane i wykorzystywane. Nie trzeba uiszczać opłat ich twórcom, co byłoby konieczne przy objęciu ochroną, trzeba mieć jednak na uwadze przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych czy też ochronę tajemnicy państwowej. Co przysługuje twórcy oprócz uznania? Na treść prawa autorskiego składają się uprawnienia o dwojakim charakterze. Są to autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Twórca jest co prawda z utworem silnie związany, ale z drugiej strony ta więź może ulec poluzowaniu za odpowiednią opłatą. To rozróżnienie praw ma istotne znaczenie, bowiem jedynie majątkowe prawa autorskie możesz zbywać, a więc na nich zarabiać. Autorskie prawa osobiste to m. in. prawo do:
Autorskie prawa majątkowe obejmują wyłączne prawo twórcy "(...)do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu". W przypadku naruszenia majątkowych praw, poza żądaniem jego zaniechania, możesz żądać:
Autor: Iga Bałos |